Khi nhắc đến Hip Hop Mỹ trong giới Underground, thường thì mọi người thường nghĩ đến MF DOOM, Atmosphere, Kool Keith, … nhưng mình thấy ít ai nhắc đến con người này: El-P. Có thể nói là El-P bị underrated, vì bác ấy đã đóng góp rất nhiều cho ngành underground/independent hip hop từ thời 90s và 2000s, ảnh hưởng lên rất nhiều nghệ sĩ sau này và cho đến bây giờ thì bác ấy vẫn hoạt động và tiếp tục làm nhạc. Không kể dài dòng nữa, vào chủ đề thôi.
I. Tuổi thơ
El-P tên thật là Jamie Meline, sinh ngày 2 tháng 3 năm 1975 ở Brooklyn, New York và có cha là nghệ sĩ piano Harry Meline.
Hồi bé, bác đã phải thấy cảnh mẹ mình bị cha dượng nghiện ngập đánh đập cho thừa sống thiếu chết mà bác bảo đã quen thấy điều đó. Trong một cuộc phỏng vấn với Vice, El-P nói rằng: “Có hôm thật yên tĩnh, không tiếng động gì cả, cuối cùng thì tôi cũng có thể ngủ ngon, nhưng hôm ấy tôi không biết rằng mẹ mình bị thằng cha dượng đập đầu vào tường cho đến vỡ gạch, bộ đồ ngủ đẫm máu và hét lên “Sao mày cứ thích để tao đánh thế nhỉ, tao yêu mày mà!” cho đến khi cảnh sát đến.” Điều này đã ảnh hưởng một phần tâm trí của El-P, nên sau này bác đã viết 2 bài về kí ức với cha dượng: Last Good Sleep trong album Funcrusher Plus (1997) và Stepfather Factory trong album Fantastic Damage (2002). El-P có kể rằng bác bật cho mẹ mình bài Last Good Sleep và sau đó cả hai mẹ con ôm nhau khóc và nói rằng mọi chuyện đã qua rồi.
Do được tiếp xúc với văn hóa hip hop ở New York từ hồi nhỏ, El-P quyết định theo đuổi sự nghiệp âm nhạc của mình sau khi bị đuổi học khỏi vài trường năm cấp 3 do quá bướng bỉnh, bác đã học nhạc ở Trung tâm Văn hóa Nghệ Thuật (Center For The Media Arts) ở Mahattan thay vì cấp 3.Sự nghiệp bắt đầu: Company Flow (1992 – 1999)
II. Sự nghiệp
- Sự nghiệp bắt đầu: Company Flow (1992 – 1999)
Vào sinh nhật năm 17 tuổi, El gặp Mr. Len – lúc đó làm DJ và thành lập lên nhóm Company Flow, sau đó Bigg Jus gia nhập vào nhóm và bộ ba ra mắt EP Funcrusher (1996). Theo lời của El trong phỏng vấn gần đây, El định chia nhóm làm 2: một bên là Company Flow với Mr. Len, còn lại là 8 Steps To Perfection với Big Juss, nhưng sau đấy El nghĩ lại và nhập 2 nhóm làm một: Company Flow (vì tên nghe ngầu hơn).
Sau khi thành công của EP trên, nhóm được Rawkus Records – nhà của Mos Def, Talib Kweli, Eminem, R.A The Rugged Man, … hồi đó kí hợp đồng và ra mắt album Funcrusher Plus – chủ yếu là do El sản xuất.
Album này được coi là “cột mốc của independent hip hop” và được xếp thứ 4 trong “Top 100 Album Hip Hop Độc lập hay nhất mọi thời đại” của trang web Fact (album này bh cực hiếm, used thì tầm 20$ – 40$, new thì từ 100$ trở lên), bài nổi nhất của Co Flow cũng từ album này là bài “8 Steps To Perfection” (đây là bài duy nhất của Co Flow xuất hiện trên Spotify). Ngoài ra, album cũng mang tính chất “dystopia – thế giới trong tương lai”, như những album khác như Dr. Octagon, Deltron 3030, … và những track tiêu biểu ngoài 8 Steps bao gồm: Population Control, Vital Nerve, Info Kill II, Lune TNS, Last Good Sleep, Definitive, …
Sau đó, Co Flow có xuất hiện trong vài album tuyển tập của Rawkus, ấn tượng nhất là bài Patriotism trong album Soundbombing II (1999):
Trong một show ở Boston, trước khi biểu diễn Patriotism thì El đã nói với khán giả rằng đôi lúc mình như nô lệ của nước Mỹ vậy, nên trong bài này, El-P đã rap thep góc nhìn của chính quyền nước Mỹ thời đó với câu mở đầu như sau:
I’m the ugliest version of passed down toxic capitalist
Rapid emcee perversion – I’m America!
Bố mày là thứ tồi tệ nhất từ sự truyền lại của cái tư bản thối nát này/Người sẽ giới thiệu sự đồi bại này – bố mày là nước Mỹ đấy!
Sau đó Co Flow có ra mắt instrumental album tên là Little Johnny From the Hospitul: Breaks & Instrumentals Vol.1 (1999) và rời Rawkus do chuyện tiền nong, El-P có nhắc đến điều này trong bài Deep Space 9mm từ album Fantastic Damage (2002):
Sign to Rawkus?
I’d rather be mouth fucked by Nazis unconscious!
Kí hợp đồng với Rawkus á?/ Tao thà bị djt vào mồm bởi bọn Phát xít cho đến lúc bất tỉnh
2. Definitive Jux Records và sự nghiệp Solo (2000 – 2012)
Sau khi rời Rawkus, El-P đã tự lập ra hãng âm nhạc của mình là Def Jux và ra mắt những album được đánh giá cao như The Cold Vein của Cannibal Ox, Labor Days của Aesop Rock hay Fantastic Damage của El-P , thì mình sẽ bàn sâu hơn về The Cold Vein của Cannibal Ox và Fantastic Damage của El-P:
The Cold Vein (2001) 
Fantastic Damage (2002)
The Cold Vein được ra mắt vào năm 2001 bởi Cannibal Ox gồm Vordul Mega và Vast Aire, và chủ yếu phần production của album này do chính tay của El-P tạo nên. Khi nghe album này thì chắc chắn người nghe sẽ bị choáng ngợp bởi những con beat được dùng synths và FX theo phong cách experimental một cách điêu luyện và kì diệu bởi El-P, như tiếng synth guitar vang dội ở bài Pigeon hay ngay ở bài mở đầu album “Iron Galaxy” đã có một cái vibe ở-ngoài-hành-tinh hay đến từ tương lai vậy. Đồng thời, Vordul và Vast cũng sử dụng những ngôn từ trừu tượng nhất để nói về cuộc sống bụi bặm, nghèo khổ của New York thời bấy giờ. Album này được các nhà phê bình đánh giá rất cao, như là “một bản hòa ca ngoài hành tinh với từ ngữ phong phú kết hợp lại để tạo nên một tuyệt tác đẹp như lụa vậy”. Album này xếp thứ nhất trong “Top 100 Album Hip Hop Độc lập hay nhất mọi thời đại” của trang web Fact. Những bài hay nhất từ album này gồm có Iron Galaxy, Straight Off The D.I.C, The F-Word, Vein và Pigeon.
Fantastic Damage của El-P được ra mắt vào năm 2002, quá trình làm album được thực hiện sau khi Company Flow đã giải tán, và El đã dùng vài beats của album này làm production cho album The Cold Vein và album tiếp theo của Co Flow (nhưng đã hủy) như Accidents Don’t Happen hay Stepfather Father rồi làm beats mới từ đầu, với thời gian là một năm rưỡi để tạo nên album. Public Enemy có tầm ảnh hưởng lên giai điệu của album, theo lời của El-P trong cuộc phỏng vấn với Pitchfork. Đồng thời, El cũng nói rằng Phillip K. Dick và George Orwell cũng là người truyền cảm hứng cho anh về góc nhìn và lyrics của album. Có khá nhiều chủ đề được nhắc tới trong album này, nhưng nổi bật với mình nhất là 3 bài: Deep Space 9MM nói về sự hoảng loạn của đất nước Mỹ sau sự kiện 9/11 với MV bị cấm trên MTV do quá bạo lực, Stepfather Factory nói về một tập đoàn robot bố dượng, khi mua về nhà thì sẽ oánh cả nhà – như phần hai của bài Last Good Sleep và T.O.J. (Time is Out of Joint – trích từ câu nói của Shakespear) nói về tâm sự của El với người yêu cũ với phần beat thứ hai buồn hơn, biểu tượng cho lời nói từ tận đáy lòng của El. Album này cũng được đánh giá rất cao và xếp thứ 21 trong “Top 100 Album Hip Hop Độc lập hay nhất mọi thời đại” của trang web Fact. Vào năm 2020, El-P đã phát hành album này trên nền tảng streaming và sẽ có thông báo về bản CD và vinyls sau đó cũng trong năm nay. Những bài hát hay của album này gồm 3 bài mình đã kể và thêm vào đó là Delorean ft Aesop Rock & Ill Bill, Tuned Mass Dumper và Blood.
Vào năm 2004, El-P đã kết hợp với Blue Series Continuum để ra mắt album jazz fusion (rap kết hợp với jazz) mang tên High Water. Về album này, EL-P có nói trong phỏng vấn với BOMB rằng “tôi muốn làm một album thật khác biệt vì nó làm tôi sợ chết khiếp, và khi tôi có cơ hội được làm việc với một phong cách âm nhạc khác khiến tôi lo lắng, thì tôi sẽ cố gắng học hỏi từ nó để trở thành một người làm nhạc đỉnh hơn và trở nên đa dạng hơn”. Album này được 71/100 trên Metacritic.
Năm 2007, El-P ra mắt album phòng thu thứ hai của mình – I’ll Sleep When You’re Dead, khách mới xuất hiện trong album đều là những người bạn thân thuộc lâu năm cùng làm việc với El như Aesop Rock, Cage, Mr Lif, … vì bác ấy đã quá mệt mỏi với việc hàng tá khách mời trong danh sách bài hát, đồng thời đây cũng là “album mà El cảm thấy hoàn thiện từ đầu đến cuối mà không cần thay đổi gì” và trong một cuộc phỏng vấn về album, El đã nhận mình là người vô đạo. Album này được 80/100 trên Metacritic và được xếp trong “Top 50 Albums của năm 2007”.
Vào năm 2010, Def Jux bị tạm dừng mặc dù vẫn sẽ tiếp tục bán album và merch, và sẽ có vài thay đổi để đuổi kịp với sự phát triển của ngành âm nhạc.
El-P ra mắt album phòng thu thứ ba của mình là Cancer 4 Cure vào năm 2012 với khách mời như Danny Brown, Killer Mike, … . El nói về sự đối mặt của mình với sự tăm tối của cuộc đời mình và cũng nói rằng album dành cho Camu Tao – một rapper của Def Jux đã qua đời vào năm 2010 bởi vì Camu đã có rất nhiều ảnh hưởng lên El.
Cũng trong năm đó, El-P sản xuất phần production cho album R.A.P Music của Killer Mike, và từ đó chúng ta sẽ thấy hướng rẽ khác của hai người – trở thành một bộ đôi quái vật của new school: Run The Jewels
3. Run The Jewels (2013 – cho đến bây giờ)
Killer Mike biết đến El-P thông qua giám đốc của Cartoon Network Jason DeMarco vào năm 2011. Thông qua sự làm việc của hai người trong 2 album C4C của El-P và R.A.P của Mike, hai người đã quyết định lập nên nhóm Run The Jewels – dựa theo lyrics của bài hát “Cheesy Rat Blues” (1990) của LL Cool J.
Vào năm 2013, họ đã ra mắt album đầu tay cùng tên nhóm – Run The Jewels với khách mời là Big Boi từ Outkast, Prince Paul và Until The Ribbon Breaks. Single của album này là “36” Chain và album được chấm 86/100 trên Metacritic và 8.5/10 trên Pitchfork.
Vào năm 2013, họ đã ra mắt album đầu tay cùng tên nhóm – Run The Jewels với khách mời là Big Boi từ Outkast, Prince Paul và Until The Ribbon Breaks. Single của album này là “36” Chain và album được chấm 86/100 trên Metacritic và 8.5/10 trên Pitchfork.
Vào năm 2014, Run The Jewels 2 được ra mắt và được đánh giá rất cao – đa số fan của RTJ đánh giá đây là album đỉnh nhất của họ. Album này gồm 3 singles: Blockbuster Night Pt. 1, Oh My Darling (Don’t Cry) và đã được RM của BTS dùng beat cho bài Joke và cuối cùng là Close Your Eyes (And Count To Fuck) với sự góp mặt của Zack de la Rocha của Rage Against The Machine nói về sự bạo lực của cảnh sát trong MV. Bài Lie, Cheat, Steal cũng được dùng trong phim Dirty Money của Netflix. Album này được chấm điểm khá cao: 89/100 trên Metacritic, 9.0/100 trên Pitchfork và A- trên The A.V. Club.
Trong năm 2015, RTJ cho ra mắt Meow The Jewels – bản remix của album RTJ2 nhưng thay vào đó là tiếng mèo trên nền beat, với sự góp mặt của các producer nổi tiếng như Just Blaze, The Alchemist, Prince Paul, Dan The Automator, …
Vào năm 2016, RTJ phát hành album thứ ba của họ – Run The Jewels 3 với bài hát “Legend Has It” làm nhạc phim cho Black Panther (có khi là bài nổi nhất của họ, also R.I.P Chadwick Boseman, Wakanda forever) và 2 singles còn lại là Talk To Me có MV trên Adult Swim và 2100 ft. Boots. Album này cũng có điểm khá cao như 88/100 trên Metacritic, 86/100 trên Album Of The Year và A- trên Vice. Các reaction trên Youtube về album này cũng rất hay, có thể thấy từ Shawn Cee, Bigquint hay Tabby ai cũng gật đầu lìa lịa từng bài một trong album này. Đồng thời vào cùng năm, RTJ cũng collab với DJ Shadow, người mình từng nói đến trong album Endtroducing, với bài Nobody Speak.
Vào năm 2018, RTJ có làm nhạc phim cho Venom với bài hát Let’s Go (The Royal We) cùng với bài Venom của Eminem, và cuối cùng là gần đây vào đầu tháng 6 năm 2020, RTJ đã cho ra mắt album thứ tư của họ – RTJ4 với 3 singles gồm yankee and the brave (ep. 4), ooh la la ft. Greg Nice từ Nice & Smooth và DJ Premier, JU$T ft. Pharrell Williams và Zack de La Rocha với suy nghĩ về tiền bạc và chính nghĩa. Đồng thời, album cũng được ra mắt sớm hơn dự kiến 2 ngày vì bạo động và biểu tình với cảnh sát sau cái chết của George Floyd, Breonna Taylor và Ahmaud Arbery với thông điệp là có thể lan tỏa được sự yêu thương và tích cực với mọi người. Điểm của album được đánh giá cao khi được 89/100 trên Metacritic, 90/100 trên Album Of The Year và A+ trên And It Don’t Stop.
III. Phong cách làm nhạc và tổng kết
Ngay từ những năm 90s và 2000s, El-P đã sử dụng đàn synths và những FX độc đáo để tạo nên beat của mình, trước khi cả Kanye West sử dụng nó từ album Graduation (2007). Không thể phủ nhận rằng El-P đã có ảnh hưởng lớn đến giới underground, đặc biệt là về experimental hip hop, người nghe có thể thấy những giai điệu synths náo động từ Death Grips, và DG cũng có phần ảnh hưởng lên RTJ. Lí do mà El-P làm beat một cách náo loạn và nhộn nhịp tiếng synths như vậy bởi vì theo lời kể của El trong phỏng vấn People’s Party with Talib Kweli thì không bao giờ là bác nghe thấy sự yên tĩnh của Brooklyn, cả đêm hay sáng đều nghe thấy tiếng súng nổ, còi xe cảnh sát, … nên El cũng muốn đưa sự náo động của thành phố đó vào âm nhạc của mình. Các bạn có thể xem cách El-P làm beat qua tập Rhythm Roulette này:
Không chỉ nói đến phần production, lyrics của El-P cũng rất là trừu tượng. Phong cách rap của El-P trở nên đặc trưng bởi những ngôn từ mạnh mẽ, nhiều ẩn dụ, chơi chữ và liên tưởng đến văn hóa, lyrics của bác cũng theo phong cách sci-fi của nhà văn Phillip K. Dick, thường nói về sự hoang tưởng và sự tự nhiên trong thực tế, nên ta có thể thấy cách rap của El-P rất giống Aesop Rock – bạn của El và cũng từng là một nghệ sĩ của Def Jux, một trong những rapper đỉnh nhất giới underground với vốn từ vựng phong phú, nhiều nhất rap game.
Các bạn có thể nghe thấy nó ở những bài hát và album mình đã kể trên, và có thể trình độ làm nhạc của El-P sẽ ngày càng phát triển và hy vọng bác ấy sẽ đem đến những sản phẩm tốt hơn trong tương lai.
Peace 👐
